Prosument lokatorski – nowe możliwości zarabiania na OZE dla wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych

W Polsce rozwija się nowy model wspierania inwestycji w odnawialne źródła energii (OZE) w budynkach wielorodzinnych: prosument lokatorski. To rozwiązanie, wprowadzone nowelizacją ustawy o OZE w październiku 2023 r., umożliwia wspólnotom mieszkaniowym, spółdzielniom oraz TBS-om bezpośrednie zarabianie na nadwyżkach energii elektrycznej produkowanej np. przez instalacje fotowoltaiczne zasilające części wspólne budynku.

Czym jest prosument lokatorski?

Prosument lokatorski to podmiot, który produkuje energię na potrzeby wspólnych części budynku (np. oświetlenie klatek, windy, garaże), a niewykorzystaną nadwyżkę może sprzedać do sieci energetycznej, uzyskując realne przychody pieniężne, które trafiają na konto wspólnoty lub spółdzielni.

Kluczowe warunki uzyskania statusu prosumenta lokatorskiego:

• budynek musi mieć przeważającą funkcję mieszkalną,

• mikroinstalacja (do 50 kW) musi być zamontowana na budynku (np. dach, elewacja, balkon), nie na gruncie,

• instalacja musi być podłączona za licznikiem części wspólnych,

• można zgłosić nawet już istniejącą instalację – nie jest wymagane nowe przyłącze.

Co ważne, system rozliczeń jest przejrzysty i prostszy niż w innych modelach prosumenckich.

Możliwość zarobku i granty inwestycyjne

Zarządca może przeznaczyć środki uzyskane ze sprzedaży nadwyżek na dowolny cel wspólny: obniżenie czynszów, opłat za energię czy ciepło, wywóz odpadów itp. Dzięki temu inwestycja w OZE przekłada się bezpośrednio na korzyści finansowe mieszkańców.

Dodatkowym wsparciem jest grant OZE oferowany przez Bank Gospodarstwa Krajowego. Do czerwca 2026 r. wspólnoty i spółdzielnie mogą uzyskać do 50% dofinansowania kosztów inwestycji – obejmującego:

• zakup i montaż instalacji OZE,

• modernizację istniejących systemów,

• instalacje towarzyszące, jak magazyny energii czy pompy ciepła.

Alternatywa dla prosumenta zbiorowego

Nowy model uznawany jest za bardziej praktyczną alternatywę dla prosumenta zbiorowego, który – mimo formalnego wprowadzenia w 2022 r. – nie zyskał szerokiego zastosowania.

Prosument zbiorowy to rozwiązanie dla mieszkańców bloków, którzy wspólnie inwestują w instalację PV i dzielą energię proporcjonalnie do udziału. Instalacja może mieć do 1 MW mocy. Wymaga jednak:

• zgody większości mieszkańców,

• ustalenia zasad rozliczania i reprezentacji,

• zawarcia umowy z operatorem sieci dystrybucyjnej (OSD),co stanowi istotną barierę organizacyjną i formalną.

Przykładem wdrożenia tego modelu jest pierwsza taka instalacja w Rykach (woj. lubelskie), która przynosi mieszkańcom ok. 30% oszczędności na rachunkach za energię. Mimo to, wdrożenia są nadal marginalne, choć w Polsce jest aż ok. 500 tys. budynków wielolokalowych, które mogłyby korzystać z tej formy rozliczeń.

Bariery i wyzwania

Eksperci wskazują na kilka głównych przeszkód w rozwoju prosumenckich inwestycji w budynkach wielorodzinnych:

• techniczne ograniczenia, np. brak przestrzeni na dachu (kominy, maszynownie wind), zacienienie, niewłaściwa ekspozycja,

• brak jasnych wytycznych prawnych, co wprowadza niepewność inwestycyjną,

• skomplikowane procedury administracyjne (szczególnie w modelu zbiorowym),

• konieczność dialogu i zgody mieszkańców, co bywa trudne do osiągnięcia w praktyce.

Edukacja i promocja – warunek sukcesu

Rozwiązania prosumenckie – zarówno lokatorskie, jak i zbiorowe – mają duży potencjał, ale wymagają lepszej promocji i edukacji. Potrzebne są:

• kampanie informacyjne i pokazywanie dobrych praktyk (case studies),

• warsztaty dla mieszkańców i zarządców,

• wsparcie samorządów i lokalnych firm branży OZE,

• informowanie o korzyściach ekonomicznych, środowiskowych i społecznych, w tym o budowaniu wspólnotowości i partnerstwa lokalnego.