Polska w gronie liderów walki z tłuszczami trans – certyfikat WHO za eliminację i-TFA

Polska znalazła się w elitarnym gronie pięciu pierwszych państw na świecie, które otrzymały prestiżowy certyfikat WHO Validation of Trans Fat Elimination. Wyróżnienie to przyznawane jest krajom, które skutecznie wdrożyły kompleksowy plan eliminacji przemysłowo wytwarzanych tłuszczów trans (i-TFA) z żywności, zgodnie z wytycznymi programu REPLACE Światowej Organizacji Zdrowia (WHO).

Czym są tłuszcze trans i dlaczego są groźne?

Izomery trans kwasów tłuszczowych (TFA), szczególnie te powstające przemysłowo w wyniku częściowego uwodornienia olejów roślinnych, są uznawane za jeden z najgroźniejszych czynników ryzyka chorób układu krążenia. Zwiększają ryzyko:

• choroby niedokrwiennej serca,

• udarów mózgu,

• cukrzycy typu II,

• oraz innych przewlekłych zaburzeń zdrowotnych.

Zalecenia WHO są jednoznaczne: spożycie tłuszczów trans powinno być możliwie najniższe, przy zachowaniu wartości odżywczej diety. Ich eliminacja to działanie o wysokim priorytecie zdrowia publicznego.

Program REPLACE i działania Polski

Program REPLACE to globalna strategia WHO, której celem jest całkowite wyeliminowanie i-TFA z łańcucha żywnościowego do 2023 r. Akronim „REPLACE” odzwierciedla sześć głównych obszarów działań:

• Review (Przegląd źródeł i-TFA w żywności)

• Promote (Promowanie świadomości zdrowotnej)

• Legislate (Wprowadzenie regulacji prawnych)

• Assess (Ocena i monitorowanie zawartości TFA)

• Create (Edukacja i rozpowszechnianie wiedzy)

• Enforce (Egzekwowanie przepisów i kontrola żywności)

Polska wdrożyła wszystkie elementy programu:

• Review: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – PZH PIB od lat prowadzi analizy zawartości TFA w żywności dostępnej na polskim rynku.

• Promote: Prowadzono szeroko zakrojone działania edukacyjne – m.in. poprzez Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, publikacje naukowe, konferencje i media. Informowano o zagrożeniach zdrowotnych i zachęcano producentów do reformulacji produktów.

• Legislate:

  • Polska wdrożyła m.in. Rozporządzenie Komisji UE 2019/649, które ogranicza zawartość przemysłowych TFA w produktach do 2 g/100 g tłuszczu.

  • Dodatkowe przepisy (UE 2016/127) ustaliły limit 3% TFA w preparatach dla niemowląt.

• Assess: Powstała ogólnopolska e-Baza zawartości TFA, obejmująca obecnie ok. 1200 produktów spożywczych z 9 kategorii żywności. Badania prowadzi NIZP PZH – PIB.

• Create: Polska regularnie aktualizuje normy żywienia, organizuje szkolenia oraz upowszechnia wiedzę nt. tłuszczów trans i ich negatywnego wpływu na zdrowie.

• Enforce: Główny Inspektorat Sanitarny (GIS) koordynuje urzędowy monitoring iTFA. W latach 2004–2022 przebadano ponad 1200 produktów, w tym:

  • preparaty dla niemowląt,

  • fast foody,

  • wyroby cukiernicze i ciastkarskie.

Polska wyróżniona przez WHO

W uznaniu za kompleksowe i skuteczne działania, Polska otrzymała oficjalny certyfikat WHO, jako jedno z pierwszych pięciu państw na świecie. Wyróżnienie wręczono podczas oficjalnej ceremonii w siedzibie WHO w Genewie. Certyfikat odebrali przedstawiciele:

• Ministerstwa Zdrowia

• oraz Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – PIB.

🧈 Sektor prywatny również odegrał kluczową rolę

Polska branża spożywcza – a zwłaszcza producenci margaryn – rozpoczęła eliminację tłuszczów częściowo utwardzonych już w latach 90. Z danych Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Margaryn (IMACE) wynika, że:

• już w 2017 r. przeciętna zawartość tłuszczów trans w margarynach w UE wynosiła poniżej 1%,

• a wyniki ogólnopolskich badań wykazały, że margaryny miękkie oferowane na polskim rynku zawierają najniższe ilości izomerów trans spośród wszystkich tłuszczów do smarowania.

Znaczenie certyfikatu WHO dla zdrowia publicznego

Przyznanie Polsce certyfikatu WHO to nie tylko wyróżnienie, ale również dowód, że:

• państwo skutecznie wdraża strategię zapobiegania chorobom cywilizacyjnym,

• polskie regulacje i systemy kontroli żywności są zgodne z najlepszymi światowymi standardami,

• współpraca sektora publicznego, instytucji naukowych i przemysłu spożywczego może przynosić wymierne efekty zdrowotne i społeczne.